Interview Tom Jansen (Lexxyn Groep) en Ilona van Opdorp (Coördinator Legal Tech & Design LAB van het lectoraat Recht & Rechtvaardigheid Hogeschool Leiden | Voorzitter Legal Tech Alliantie | Docent/onderzoeker Recht & ICT Hogeschool Leiden).
De advocatuur blijkt, als het aankomt op innovatie, lastig te veranderen. “Veel kantoren wachten te lang met veranderen, soms tot ze achter de feiten aan lopen. Ze zouden dus eerder in beweging moeten komen,” aldus Tom. Hij vraagt Ilona of studenten uitkomst kunnen bieden. Ilona maakt zich hard om twaalf hogescholen te laten samenwerken op het gebied van legal design en tech. Op die manier leert de nieuwe generatie eerst het probleem, de échte behoefte, te analyseren alvorens aan de slag te gaan met een passende (technologische) oplossing. In dit artikel geeft Ilona antwoord op Toms vraag over de rol van studenten bij innovatie van de juridische sector.
Een ander perspectief
Tom ziet innovatie als een evangelie. Voor de nieuwe generatie ligt er een mooie rol om die boodschap te verspreiden. Niet extremistisch, maar op een gedoseerde en doordachte manier. Ilona is het daarmee eens. “Hbo-studenten leren om door te vragen, het echte probleem bloot te leggen en daarvoor een passende oplossing te creëren. Op die manier dragen studenten bij aan het efficiënter werken binnen de sector. Doordat zij leren de mens, ofwel de gebruiker, centraal te stellen, kijken ze vanuit een ander perspectief naar problemen. Door naast een senior op de werkvloer plaats te nemen en vragen te stellen als: ‘Waarom doen we dit binnen onze organisatie zo? Waarom werkt dat wel of juist niet?’, neem je de senior mee in dat perspectief. Je innoveert vanuit de mens.
“We leren studenten niet te zwaaien met een oplossing voor een probleem dat er niet is.”
Bijvoorbeeld op een vraagstuk als ‘We werken niet efficiënt genoeg’ kun je natuurlijk direct softwareleveranciers uitnodigen. Terwijl je ook een stap terug kunt doen, kunt doorvragen en het probleem 360 graden kunt bekijken. Wellicht blijken bestaande processen niet optimaal en veroorzaakt dat het gevoel van ineffectief werken. Procesoptimalisatie kan dan uitkomst bieden. Hierbij kan techniek een rol spelen, maar dat hoeft dus niet. Wij leren studenten van de opleiding HBO-Rechten aan Hogeschool Leiden om niet te zwaaien met oplossingen voor een probleem dat er niet is.
Een ander voorbeeld: een kantoor zoekt een oplossing voor het uniform en meer controleerbaar maken van contracten en denkt aan contractautomatisering. Vanuit de Legal Design gedachte bekijk je dan eerst waarom een kantoor dit wil en analyseer je de vraag achter de vraag. Komt deze wens vanuit de werkvloer of juist vanaf het management? Is de gedachte dat door het automatiseren van contracten het werk makkelijker wordt of volgt de wens vanuit het beperken van risico’s? Het voeren van een gesprek met alle betrokkenen, is vaak het begin van de oplossing. Blijkt het toch richting contractautomatisering te gaan, dan ga je zoeken naar een manier om die behoefte te vervullen. Komt zo’n vraagstuk bij onze opleiding binnen dan bouwen de studenten vervolgens een prototype waarbij niet alleen techniek, maar ook design, een rol speelt. Soms kan het ontwerpen van een infographic voor een werkproces al het antwoord zijn.”
Juristen lossen problemen op
Tom: “De Lexxyn Groep wordt vaak uitgenodigd door kantoren die een ICT-vraag hebben, terwijl de exacte behoefte niet duidelijk is. Wil de cliënt verandering zien of lopen medewerkers tegen een uitdaging aan? Wil men een probleem binnen een werkproces oplossen of wil men vernieuwen door middel van digitalisering?” Ilona en Tom zijn het erover eens dat het in de aard van het beestje, de jurist, zit om te kijken vanuit een probleem in plaats vanuit een oplossing. Tom verwacht dat kantoren stilletjes aan ook moeten gaan vernieuwen. Er komen weer digitale procedeermogelijkheden aan en de fax wordt stopgezet.
Ilona: “Juristen worden al heel lang op een bepaalde manier opgeleid. Die manier werkt voor bepaalde beroepen, maar meer diversiteit zou de beroepsgroep goed doen.”
Driehoekjes
Dat is niet altijd makkelijk, zo blijkt wel uit de persoonlijke ervaringen van Ilona. Ook zij is opgeleid als jurist en typeert juristen - over het algemeen - als risicomijdend en accuraat. “In het begin vonden mensen waarmee ik, naast de juridische sector, samenwerkte mij een beetje tè precies. Ik ben, om met Tom mee te gaan, meer vierkant opgeleid en zocht binnen die kaders naar oplossingen.
“Ik wil meer driehoekjes in het werkveld.”
Ik leerde door samen te werken met mensen vanuit verschillende disciplines om breder te kijken naar mogelijkheden en de oplossing in breder perspectief te plaatsen. Het zou leuk zijn als er meer diversiteit komt binnen de juridische sector: meer driehoekjes, om in Tom’s woorden te spreken. Ik ben dat door ervaring geworden, maar dat proberen wij nu in de opleiding al mee te geven. Let wel, we willen natuurlijk ook niet allemaal driehoekjes!”
Bijzondere samenwerking
Binnen de Legal Tech Alliantie werken twaalf hogescholen, waaronder Hogeschool Leiden, onder meer samen aan het thema Legal Design. Er is onderwijs gemaakt dat door deze opleidingscentra wordt aangeboden. Docenten zoeken elkaar hogeschooloverstijgend op om samen te werken. Er worden niet alleen juristen, maar ook (legal) designers en sociologen bij het lesmateriaal betrokken. Dat alles, in combinatie met het feit dat hogescholen op zo’n grote schaal samenwerken, maakt dit een uniek concept.
Het blijkt voor de hand te liggen dat vooral hogescholen - en vooralsnog niet de universiteiten - Legal Design omarmen. Tom: “Dat begrijp ik wel. Een hbo’er is pragmatisch en minder bang om vragen te stellen.”
Ilona vervolgt: “We zien dat een hbo’er het leuk vindt om binnen een kantoor mee te denken over transformatie. Om verder te kijken dan alleen naar de cliënt en de zaak. Toch zien we nog weinig afgestudeerden die uiteindelijk een baan vinden in de advocatuur. Dat is jammer, want ik denk dat ze voor deze sector een toevoeging zijn.”
Argwaan van kantoren
Tom is niet verrast door dit gegeven: “Veel juridische kantoren vinden het lastig om een ambitieniveau, een stip op de horizon, te definiëren. Ook worden werkprocessen, ten grondslag aan die ambitie, te weinig onder de loep genomen, terwijl eenvoudig te onderzoeken is welke processen faciliterend en welke beperkend zijn voor je ambitie. Heb je de beperkende processen en factoren gevonden, dan kun je daaraan gaan werken.
Schaf je technologie aan zonder de oorzaak te analyseren, dan blijf je doen wat je altijd deed en dan krijg je dus wat je altijd kreeg. Technologie is het sluitmiddel en niet de oplossing an sich. Kantoren zijn argwanend als het gaat om ambitie aangezien dat vaak gepaard gaat met transitie. Waarom als kantoor veranderen? De crux ligt hem nog steeds in het verdienmodel. Waarom de doorlooptijd van vijf uur naar één uur reduceren als dat de omzet aantast?”
Big Four als grootste bedreiging
Het innoveren van werkwijzen en bedrijfsvoering leidt tot een ander verdienmodel. Daar staan kantoren niet om te springen. Begrijpelijk, volgens Tom en Ilona, alleen komt er een grote bedreiging aan: de Big Four. De grote accountantskantoren zijn bezig om contractwerk te automatiseren en dit tegen een alternatief prijsmodel aan te bieden. Het opstellen van een arbeids- of vaststellingsovereenkomst is werk waar een accountant om staat te springen.
Tom: “Vooral kantoren die zich net voor accountantskantoren positioneren, zoals de M&A- en arbeidsrechtpraktijk, lopen kans om door deze frisse, nieuwe aanpak omver te worden geblazen.”
“Wij kunnen als technologisch bedrijf blijven prediken dat verandering cruciaal is, maar uiteindelijk moet dat inzicht binnen de kantoren zelf groeien.”
Om toekomstbestendig te kunnen opereren mag er meer lef, durf en ondernemerschap binnen kantoren komen. Tom: “De verandering moet uiteindelijk vanuit de advocaat zelf komen. Wij kunnen als technologisch bedrijf blijven prediken dat verandering cruciaal is, maar uiteindelijk moet dat inzicht binnen de kantoren zelf groeien. Wij zijn blij dat hogescholen nu innovatie bij juristen eigen maken. Door de hogescholen worden meer driehoekjes afgeleverd die, samen met de vierkantjes, te gekke bouwwerken kunnen maken.”
Over Ilona van Opdorp
Ilona van Opdorp – van de Kooi is sinds 2005 werkzaam in het onderwijs. Zij heeft zich de laatste jaren bezig gehouden met onderzoek naar het toegankelijker maken van het recht en hoe legal tech en design daar een rol bij kunnen spelen. Zij is coördinator van het Legal Tech & Design LAB bij het Lectoraat Recht & Rechtvaardigheid van het kennis centrum Duurzaam Organiseren en docent bij de opleiding HBO-Rechten van de Hogeschool Leiden. Daarnaast is zij voorzitter van de Legal Tech Alliantie, een samenwerking van 12 HBO-Rechtenopleidingen, en betrokken bij het Dutch Legal Design Lab, waar beroepspraktijk, wetenschap en onderwijs samenkomen. Meer weten over het HBO-Rechten in Leiden? Ga naar https://www.hsleiden.nl/hbo-rechten
